مبانی اعلامیه حقوق بشر در ترازوی قرآن

نقاط اشتراک و افتراق مبانی و مبادی اعلامیه حقوق بشر و قرآن مورد ارزیابی قرار گرفته است. منشور جهانی حقوق بشر که به انگیزه حاکمیت عدالت و صلح جهانی تدوین شده و در ایجاد صلح و امنیت نیز کارآیی داشته، برپایه مبانی و مبادی خاصی استوار است. در این میان مدافعان و موافقان آن، به جای بررسی و ارزیابی این مبانی، تنها با تکیه بر انگیزه و کارآیی که داشته پذیرش آن را بایسته می دانند. اما این همه دلیل بر حقانیت و درستی آن به عنوان یک فکر و اندیشه نمی تواند باشد. این مبانی و پیش فرض ها عبارتند از: 1. دیدگاه های انسان شناختی: کرامت ذاتی انسان که از موجودیت او برخاسته، و استقلال و اصالت انسان؛ فارغ از ربوبیّت و مالکیّت خداوند نسبت به او. 2. دیدگاه های هستی شناختی: سامان بخشی به زندگی دنیوی به عنوان هدف اصلی، جدا انگاری دنیا از آخرت و باور نداشتن به نقش زندگی دنیوی در سرنوشت و سعادت اخروی. 3. دیدگاه حقوق شناختی: پذیرش حقوق طبیعی و تأکید بر تساوی و نفی هر گونه تفاوت و تمایز. 4. دیدگاه معرفت شناختی: توانمندی عقل بشری در کشف و درک نتایج و لوازم حقوق؛ به عنوان داور قطعی و نهایی. این مبانی نه یکسره از نظر قرآن مردود است و نه یکجا مقبول. علت کرامت، موجودیت فرد نیست، بلکه انسانیّت فرد است. قرآن، دنیا و آخرت را دو بخش از یک واقعیت می داند که پیوندی تنگاتنگ دارند؛ چنان که تعریف حقوق طبیعی در قرآن با تعریف طراحان حقوق بشر متفاوت است. توانمندی عقل، تنها در شناخت مصالح و مفاسد زندگی دنیوی پذیرفته است؛ اما به طور کلی پذیرفته نیست. خلاصه آنکه روح تفاوت حقوق بشر جهانی با حقوق بشر دینی در نگاه متفاوت آن دو به انسان، نهفته است.